migratiemeester
De Itaipu dam is wereldwijd bekend als een van de grootste waterkrachtcentrales ooit gebouwd. Maar wat maakt deze dam nu écht zo bijzonder, vooral voor Paraguay? In dit artikel lees je alles over de geschiedenis, de bouw, de technische prestaties, de economische impact en de maatschappelijke gevolgen van dit megaproject.
De geschiedenis van de Itaipu Dam
De bouw van de Itaipu Dam is niet alleen indrukwekkend vanwege de techniek, maar vooral vanwege de samenwerking tussen Brazilië en Paraguay. De Itaipu Dam ligt aan de Paraná rivier op de grens tussen Paraguay en Brazilië. In de 19e eeuw stonden Paraguay en Brazilië lijnrecht tegenover elkaar tijdens de Oorlog van de Drievoudige Alliantie, een conflict waarbij Paraguay uiteindelijk meer dan de helft van zijn bevolking én grote stukken grondgebied verloor aan Brazilië, Argentinië en Uruguay.
Wilt u meer weten over de Oorlog van de Drievoudige Alliantie? Klik hier om naar ons artikel te gaan.
In de jaren 60 groeide het besef dat de Paraná rivier enorme energiepotentie had. Zowel Paraguay als Brazilië wilden deze kracht graag benutten, maar door hun geschiedenis was het moeilijk om dit zonder conflicten te realiseren. Samenwerking was de enige manier om dit groot project mogelijk te maken.
In 1966 werd de eerste stap naar samenwerking gezet met de Ata do Iguaçu, waarin beide landen overeenkomen om gezamenlijk onderzoek te verrichten naar waterkrachtprojecten. Dit betekende dat ze hun oude rivaliteit opzij zetten voor een gezamenlijk doel. Hieruit kwam later in 1973 met het Itaipu verdrag. Hierin werd vastgelegd dat beide landen samen de dam zouden bouwen, beheren en de opbrengsten gelijk zouden verdelen. Elk land levert evenveel bestuurders en alle belangrijke beslissingen worden gezamenlijk genomen. De energie die de dam produceert, wordt 50/50 verdeeld, zoals vastgelegd in het verdrag.
De bouw en techniek van de Itaipu Dam
De bouw begon in 1971, midden in de jungle, waar duizenden arbeiders uit beide landen samenkwamen. Het was een van de grootste bouwplaatsen ooit. Er werden complete dorpen uit de grond gestampt voor de arbeiders, en het geluid van machines was dag en nacht te horen. Om ruimte te maken voor de dam, moest de Paraná rivier zelfs tijdelijk worden omgeleid. Er werden miljoenen tonnen aan aarde verplaatst om het water een nieuwe weg te laten zoeken. De dam zelf is bijna acht kilometer lang en zo hoog als een wolkenkrabber. Voor de bouw was meer beton nodig dan voor het hele Panamakanaal, en het staal dat werd gebruikt zou honderden Eiffeltorens kunnen vullen. Toen de dam eenmaal stond, vormde zich een enorm stuwmeer dat groter is dan de stad Londen.
In het hart van de dam draaien twintig reusachtige turbines die elk zo groot zijn als een huis. Samen produceren ze genoeg stroom om bijna heel Paraguay en een flink deel van Brazilië van elektriciteit te voorzien. In 2016 brak Itaipu het wereldrecord voor jaarlijkse energieproductie, namelijk 103 miljoen megawattuur (MWh), genoeg om een land als Nederland meer dan een jaar van stroom te voorzien.
Economische impact van de Itaipu Dam
Itaipu levert bijna 90% van alle elektriciteit die in Paraguay wordt gebruikt, en voorziet daarnaast ook in ongeveer 9% van de totale Braziliaanse stroombehoefte. Paraguay heeft recht op de helft van de opgewekte stroom, maar door de relatief lage binnenlandse vraag verkoopt het land het grootste deel van zijn aandeel aan Brazilië. Deze export is een belangrijke bron van inkomsten en komt gemiddeld ongeveer op 10% van de Paraguayaanse staatsinkomsten uit royalties en compensatiebetalingen van Itaipu en een andere grote waterkrachtcentrale Yacyretá.
Sinds het begin van de elektriciteitsproductie in 1984 heeft Itaipu Paraguay miljarden dollars aan royalties opgeleverd. Tussen 1987 en 2018 kreeg Paraguay meer dan 5,4 miljard dollar aan royalties van Itaipu. De inkomsten uit de dam hangen direct af van de hoeveelheid stroom die wordt opgewekt en de daarbij afgesproken prijzen. Dit geld gaat direct naar de nationale schatkist, waar het wordt gebruikt voor overheidsuitgaven, infrastructuur, onderwijs en sociale programma’s.
De prijs die Paraguay krijgt voor de verkoop van zijn elektriciteit is altijd een moeilijk onderwerp geweest. In het originele verdrag moest Paraguay zijn ongebruikte elektriciteit aan Brazilië verkopen voor een vast bedrag, dat jarenlang als te laag werd gezien. In 2009 werd na harde onderhandelingen de vergoeding verdrievoudigd, wat de staatsinkomsten flink heeft verhoogd. Onlangs zijn de afspraken opnieuw bekeken. In 2024 is er een nieuwe tariefafspraak gemaakt, waardoor Paraguay naar verwachting 1,25 miljard dollar aan inkomsten zal krijgen, zonder dat de prijs voor elektriciteit voor de Paraguayaanse consument omhoog gaat.
Tot slot is er een belangrijke mijlpaal bereikt in 2023. De bouwschuld van Itaipu is helemaal afbetaald. Hierdoor dalen de jaarlijkse kosten met ongeveer 2 miljard dollar. Voor Paraguay wordt het dus aantrekkelijker om meer van zijn eigen elektriciteit te gebruiken, vooral nu de economie en de industrie hard groeien.
De keerzijde van de Itaipu Dam
De bouw van de Itaipu Dam bracht enorme vooruitgang op het gebied van energie en economie, maar had ook grote sociale en ecologische gevolgen. Voor de aanleg van het stuwmeer werd een gebied van zo’n 1.500 km² bos- en landbouwgrond onder water gezet. In totaal werden meer dan 42.000 mensen uit de regio verwijderd, vaak met beperkte compensatie en weinig inspraak. Vooral inheemse Guarani gemeenschappen werden zwaar getroffen. Zij werden niet erkend als rechtmatige bewoners en kregen vaak geen compensatie.
De bouw van de dam zorgde voor grote ontbossing en het verdwijnen van natuurlijke leefgebieden. Door het onder water zetten van het land gingen bossen en landbouwgrond verloren. Om de negatieve effecten te verminderen, heeft Itaipu Binacional vanaf het begin geld gestoken in natuurherstel. Sinds de bouw zijn er meer dan 44 miljoen bomen geplant en is meer dan 100.000 hectare land rondom het stuwmeer opnieuw bebost of beschermd. Er zijn beschermde natuurgebieden gemaakt, projecten begonnen om de biodiversiteit te verbeteren en programma’s opgezet om lokale en inheemse gemeenschappen te helpen. Er wordt ook geld gestoken in waterbeheer, bescherming van de visserij en onderwijs over duurzaam landgebruik.
